मावळ सौंदर्य आणि सोनकुसूम पुष्पौत्सव' :

'मावळ सौंदर्य आणि सोनकुसूम  पुष्पौत्सव'    :

           

    नोकरीच्या निमित्ताने मावळात रहायला आलो ,आता मात्र अगदी मावळाच्या आम्ही प्रेमातच पडलो. इथे उन्हाळ्यात अतिशय थंडगार हवा असते. पावसाळ्यात तर दृष्टीचे पारणे फेडणारे निसर्ग सौंदर्य सर्वत्र दिसून येते. हिरवेगार गवतांचे गालीचे, डोंगरावर उतरलेले ढग,सतत पडणारा पाऊस,खळाळणारे झरे ,धबधबे मावळात असतात.दरी, डोंगर,नाले सगळे काही पावसाने कंच भिजलेले.छत्रपती शिवाजी महाराजांचा अभिमान ज्यांच्या उरात भरलेला आहे असे सर्व आधुनिक मावळे गड-किल्ले सर करत असतात, दऱ्या-खोऱ्यांमधून फिरत असतात. पावसाळी पर्यटनाचा आनंद घेण्यासाठी लोणावळा-खंडाळा, भाजे लेणी, लोहगड, खांडी धबधबा, कोंडेश्वर याठिकाणी पुण्या-मुंबईच्या पर्यटकांची अगदी गर्दीच असते. रस्ते वाहनांनी फुललेले असतात. 

         हिवाळ्यातही अतिशय प्रसन्न भासतो हा मावळ!  हिरवेगार डोंगर ,पांढरा स्वच्छ प्रकाश,निळेशार विस्तीर्ण आभाळ!                  

        मावळ म्हणजे नक्की काय ह्याबद्दल स.आ.जोगळेकर ह्यांच्या सह्याद्री' ह्या पुस्तकांत सदर्भ आहे की नदी डोंगरातून उतरली की जो विस्तीर्ण प्रांत नदीभोवती तयार होतो त्याला मावळ म्हणतात.(काही ठिकाणी खोरे ,नेहेर पण म्हणतात)..

        मावळ हा महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील एक तालुका आहे. या तालुक्यात १२ आणि जुन्नर-शिवनेरीखाली १२ अशी एकूण २४ मावळ आहेत.जुन्नर प्रांततील 12 मावळ आणि पुणे प्रांततील 12 मावळ अशी एकूण 24 मावळ छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या स्वराज्यात होती. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जीवनातील बालमित्र मावळे याच परिसरातील.

          हा परिसर दरवर्षी पावसाळ्यात पर्यटकांना अतिशय खुणावत असतो. मात्र, यावर्षी कोरोना संकटामुळे पर्यटकांना मागच्या वर्षीच्या स्मृतींवरच (फोटो) समाधान मानावे लागत आहे.

सौजन्य-दै.प्रभात

तेरडा

रानतीळ

गणेशवेल

 सह्याद्रीच्या डोंगररांगासह   मावळात वेगवेगळ्या प्रजातीची   फुले पहायला मिळतात.  नवरात्रीच्या पार्श्वभूमीवर मफलर(सल्फर कॉसमॉस) जातीची फुले मावळवासियांचे लक्ष वेधून घेत आहेत. दरवर्षी ऑक्टोबर महिन्यात ही फुले उमलतात.यामुळे' देवीची फुले' असेही म्हणतात.सोनकुसूम या नावानेही ही फुले ओळखली जातात. केशरी आणि पिवळसर मफलर फुले मावळच्या सौंदर्यात आणखीन भर घालत आहेत.

            ही पिवळसर आणि केशरी फुले मावळमधील शेलारवाडी, घोरावाडी परिसरात सर्वात जास्त दिसतात. दरवर्षी पुणे-मुंबई महामार्गालगत, रेल्वे रुळाच्याकडेला आणि पवना नदीच्या काठावर पर्यटक ही फुले पाहताना दिसतात. परंतु यावर्षी हे अनुभवता येणार नाही. 

            मुंबई-पुणे लोहमार्गालगत असलेली फुले आणि मधोमध येणारी ट्रेन हे पाहत असताना एखादा चित्रपटातील दृश्य पाहिल्याचा भास होतो. त्यामुळे फोटोशूट करण्यासाठीही येथे नागरिकांची गर्दी असते. यावर्षी पर्यटक नसले तरी स्थानिक नागरिक मात्र, या फुलांचे सौंदर्य डोळ्यात साठवताना दिसतात.

वैज्ञानिक दृष्ट्या या वनस्पतीचे वर्गीकरण काय आहे हे पाहूया. 

Scintific classification-

Kingdom  :Plantae -Plants

Subkingdom:  Tracheobionta- Vascularplants
Superdivision  :Spermatophyta – Seed plants
Division  :Magnoliophyta – Flowering plants
Class  :Magnoliopsida – Dicotyledons
Subclass:  Asteridae
Order : Asterales
Family  :Asteraceae – Aster family
Genus : Cosmos Cav. – cosmos 
Species : Cosmos sulphureus Cav. – sulphur cosmos

            एकूणच सूर्यफूलाच्या कुळातील, झेंडूच्या फुलांशी साधर्म्य दाखवणारी ही फुले. यांची इथे कुणी लागवड करत नाही तर ही रानफुलेच आहेत. पाऊस पडला की जमीनीवर पसरलेली बीजे अंकुरतात.आॅक्टोबर मध्ये ही फुले दिसू लागतात आणि लक्ष वेधून घेतात. महिनाभरात दिसेनाशीहोतात आणि पुन्हा पुढच्या वर्षी आॅक्टोबर मध्ये, नवरात्री च्या दिवसात, देवीच्या हळदीच्या मळवटाच्या रंगाची फुले निसर्गत: अवतरतात.मावळभूमीतला हा पुष्पौत्सव निसर्गाकडे खेचून घेतो, स्वर्गसुखाचा अनुभव येतो.

      जेवढा अनवट भाग आणि मानवी वर्दळ कमी तेवढे  निसर्गसौंदर्य अधिक, हे मात्र नक्की. यासाठी संरक्षण, संवर्धन, जतन ही त्रिसूत्री गरजेची आहे.

धन्यवाद 🙏